Een alternatieve nieuwjaarstoespraak voor Katwijk

Beste mensen, welkom
allemaal namens de gemeenteraad en het college van B&W. Ik hoop dat jullie
je bakfiets goed op slot hebben gezet. Een speciaal welkom aan de vele
vrijwilligers die fantastisch helpen bij de opvang van vluchtelingen zoals de
mensen van basisschool De Krulder.

Het gaat goed met de stad.
Met de internationale uitstraling, met de economie, met de werkgelegenheid, met
de woningbouw, met de veiligheid, kortom, met het zelfvertrouwen van de stad.
Dit succes brengt ook problemen met zich, zoals dat het moeilijker en duurder
wordt om een huis te vinden, en dat er plaatsen en tijden zijn waarop je over
de hoofden van toeristen heen moet lopen of fietsen. Maar daarover zijn we als Katwijkers
met elkaar in gesprek en ik zou bijna zeggen, dat gaan we dus oplossen.

Er is een probleem waar ik
me veel meer zorgen over maak en waar ik het vanavond over wil hebben: de
opvang van de vluchtelingenstroom.

Als ik een vader was in
Syrië, met een broer die door IS is vermoord, een vrouw die niet meer op straat
mag en kinderen die niet naar school kunnen, dan stopte ook ik mijn laatste
spaargeld in een boottocht naar Europa.
Als ik een vader was in
Steenbergen, met een woningzoekende zus, een vrouw die voor haar ouders zorgt
maar dat eigenlijk niet aankan en een kind dat moeilijk mee kan komen op
school, dan wist ook ik de informatieavond over de opvang van vluchtelingen wel
te vinden.

Anders dan bij de discussie
over de drukte in de stad hebben we het hier over een probleem dat ten eerste
veel groter is, ten tweede waarvoor we nog geen begin van een oplossing hebben
en ten derde waarover we als samenleving met elkaar niet ècht in gesprek zijn.

Dat het een groot probleem
is, behoeft geen uitleg. Het gaat over miljoenen mensen, die op de vlucht zijn
voor conflicten waarvan het eind nog lang niet in zicht is. Voor de opvang van
deze vluchtelingen is nog geen begin van een oplossing. Niet op Europees niveau
en niet op nationaal niveau.

Europa is nog altijd het
continent met de oudste en de meeste democratie, met de stevigste grondrechten,
met de onafhankelijkste rechters, waar journalisten niet in de gevangenis
worden gezet, met verreweg de hoogste inkomens en de minste sociale
verschillen, met de beste milieusituatie, met goede scholen, huizen,
infrastructuur en kunst. Maar telkens weer blijkt: het is geen eenheid en het
mist zelfvertrouwen. Zolang niet de Europese burgers maar de Europese lidstaten
de Europese ‘regering’ kiezen zal het draagvlak zwak zijn voor welke oplossing
van welk probleem dan ook.

Katwijk is een stad die al
meer dan vierhonderd jaar door de burgers zelf wordt geregeerd. Hopelijk slaat
iets van die Katwijkse geest het komend halfjaar van het Nederlands
voorzitterschap over op de ministers en ambtenaren van de Europese lidstaten.

Europa kan door dit grote
opvangprobleem in goede banen te leiden bovendien zichzelf als ‘ideaal’ een
belangrijke dienst bewijzen en zijn zelfvertrouwen opvijzelen.

Nationaal lijkt de opvang
van vluchtelingen soms meer op het leuren met vluchtelingen. Alle heftige maar
nooit echt opgeloste discussies van de laatste decennia over immigratie,
integratie, participatie en Islam komen met volle kracht terug. Waar een urgent
probleem normaliter meer samenwerkingsgezindheid brengt (zoals bij
dijkbewaking), leidt het opvangprobleem juist tot extra verdeeldheid in de
nationale politiek. Dat vergroot, het is spijtig om te moeten zeggen, de kloof
tussen burgers en politiek verder, en er ontstaat een kloof tussen burgers
onderling.

Het is geen chauvinisme,
waar ik op zichzelf ernstig aan lijd, als ik zeg dat de opvang in Katwijk over
het algemeen gewoon goed gaat. Ambtenaren en maatschappelijke partners stampen
in een paar weken meer dan vijftienhonderd noodopvangplaatsen uit de grond.
Quick Boys, DVS, de GOA’s, het restaurant Friends, het zwembad en tal van andere
instellingen en bedrijven verzorgen dagbesteding en afleiding. Vrijwilligers,
zoals jullie, snellen toe. Ik werd een blij konijn van een item op RTVKatwijk
over de noodopvang in de Princestraat. Omwonenden verklaren in alle rust dat ze
naar de informatieavond komen om te kijken of ze kunnen helpen.

Het is goed om je
zegeningen te tellen, maar we mogen nooit tevreden zijn en al helemaal niet
zelfgenoegzaam. Natuurlijk, Katwijk is divers, tolerant en gastvrij en we
hébben goed gelet op draagvlak, spreiding, kleinschaligheid en informatie. Maar
in Katwijk wonen geen betere mensen; in Katwijk voelen we ons kennelijk minder
bezorgd of bedreigd. Wij hebben het in veel opzichten ook makkelijker. Katwijk
is in Nederland een tamelijk grote stad waar de opvang van een groep mensen
sowieso minder impact heeft. We hebben meer geschikte gebouwen. We hebben meer
maatschappelijke partners en meer vrijwilligers.

En de kloof tussen burgers
en politiek bestaat natuurlijk helaas ook in Katwijk. Filosoof Gabriël van den
Brink ziet schematisch drie fasen. Eerst gaan mensen niet stemmen, daarna gaan
ze extremistisch stemmen en ten slotte gaan ze stenen gooien. Laten we niet vergeten
dat in Katwijk al veel verkiezingen ongeveer de helft van de mensen thuis
blijft.

Maar zelfs al zal het hier
misschien niet snel escaleren, de Europese en nationale verdeeldheid raakt ook
ons. We zijn geen eiland en dat willen we ook niet zijn. Als verantwoordelijke
hoofdstad ervaren we het opvangprobleem in de rest van ons land en in Europa
natuurlijk ook als óns probleem.

Behalve dat deze opvang een
groot probleem is, en dat we daarvoor nog geen begin van een oplossing hebben,
is er dat derde punt: wij zijn in Nederland niet in een echt gesprek met
elkaar. Een raadsvergadering verstoren in Purmerend. Stenen gooien in
Steenbergen. Een gemeentehuis bestormen in Geldermalsen. Het is op geen enkele
manier goed te praten en het moet altijd scherp worden veroordeeld. Maar alleen
daarmee ben je er niet. Je moet je ook afvragen: waaróm raken burgers zo van
hun pad? Omdat er nog geen perspectief is op een oplossing, wat mensen onzeker
en dus eerder boos maakt. En omdat er voor veel mensen heus wel wat op het spel
staat, en zij bezorgd zijn dat daarmee te weinig rekening wordt gehouden

Hoe kunnen we met elkaar in
gesprek komen over die oplossing en over die belangen? Om te beginnen, door
naar elkaar te luisteren en elkaar niet weg te zetten als enerzijds elitair of
politiek correct, of anderzijds als racistisch of xenofoob. Dan krijg je
informatie en begrip, in plaats van veroordeling en verdeeldheid. Door te
zoeken naar wat ons bindt en bijvoorbeeld vast te stellen dat we allemáál
huiveren van die vreselijke executies door IS in Syrië en Irak, dat het
overgrote deel van de mensen juist vanwege die executies is gevlucht en dat we
natuurlijk moeten voorkomen dat er terroristen in de stroom meekomen. Maar tot
de gezamenlijke vaststelling dat opvang noodzakelijk is, kun je alleen komen
als je ook gezamenlijk vaststelt dat die opvang druk kan geven op scholen, op
de woning- en de arbeidsmarkt en op de zorg. Dan kun je vervolgens afspreken
dat die extra druk altijd eerlijk verdeeld moet worden en zoveel mogelijk daar
moet komen te liggen waar die het minst bezwaarlijk is of zo goed mogelijk
gecompenseerd kan worden. En in dit land wordt helemaal niemand voorgetrokken,
maar wie extra hulp nodig heeft krijgt die, vluchteling of omwonende.

En wat moeten we dan doen?
Omdat de opvang van vijfhonderd vluchtelingen een dorp van duizend inwoners
helemaal verandert of zelfs ontwricht, moeten we vluchtelingen zoveel mogelijk
verspreiden, niet alleen over álle Europese landen maar ook over álle
Nederlandse gemeenten. We moeten voor lief nemen dat kleinschalige opvang meer
kost. Want geld is niet ons grootste probleem. Kleinschaligheid verlicht de
lasten voor de omliggende scholen, huizen, banen, zorg, enzovoort, en dus voor
omwonenden. En je kunt er dan ál die gemeentelijke samenlevingen, partners en
vrijwilligers bij betrekken. Behalve op spreiding en kleinschaligheid moeten we
ook letten op tijdelijkheid van de locaties als belangrijk element voor
draagvlak. Dat betekent dat je zo nodig ook rouleert.

Voor dit alles is een
stevige nationale aanpak nodig. Zo’n aanpak maakt niet alleen duidelijk dat de
lasten eerlijk verdeeld en zo goed mogelijk gecompenseerd worden, maar ook dat
in verzet komen niet helpt en vooral dat het niet hóéft.

Het spreekt voor zich dat
ons college bereid is in zo’n aanpak de Katwijkse opvang ruimhartig uit te
breiden.

Maar alles begint ermee dat
je heel goed moet zorgen voor onze voornaamste verbinders. Voor de politie, die
in de wijken geweldig werk doet met veel te weinig geld, wat met de nationale
politie alleen maar minder wordt. Voor de vrijwilligers, die misschien wel de
beste brug vormen tussen de vluchtelingen en de samenleving. Voor de betrokken
maatschappelijke partners, instellingen en bedrijven. Kortom, voor de burgers,
voor u.

Daarom ga ik proosten op
jullie! Een heel goed 2016.